Җибәрелде: 08.04.10 22:08. Баш исем: татар теленнән пропорцияләр чишү юллары

Фонетик пропорцияләрне чишкәндә, эзләнә торган фонеманы логик яктан "исәпләп" чыгарырга кирәк. Ә аның өчен дифференциаль билгеләрне яхшы белү шарт.
Мәсәлән,
[и]:[о]=[э]:Х пропорциясен чишеп карыйк.
1) [и] - сузык, [о] - сузык, һәм әгәр [э] сузык булса, димәк Х та сузык;
2) [и] - алгы рәт, [о] - арткы рәт, һәм [э] алгы рәт булгач, Х - арткы рәт дигән сүз;
3) [и] - югары күтәрелеш , [о] - урта күтәрелеш, [э] - урта күтәрелеш булгач , Х - югары күтәрелеш дигән сүз;
4) [и] - иренләшмәгән, [о] - иренләшкән, [э] - иренләшмәгән, димәк Х иренләшкән булырга тиеш;
Х - арткы рәт, югары күтәрелеш, иренләшкән сузык аваз булырга тиеш. Ул - [у]

Мәгълүмат
Сәлимов Х.Х. Хәзерге татар әдәби теле. Фонетика һәм лексикология. - Алабуга, 2003. китабыннан алынды.

 Җибәрелде: 14.11.11 14:30. Баш исем: :sm33: :sm33: :sm..

 Җибәрелде: 08.04.10 22:23. Баш исем: тартыклар пропорциясе

[ б ] : [ ф ] = [ д ]: Х

1) [ б ] - тартык, [ ф ] - тартык, [ д ] - тартык, димәк Х -тартык;
2) [ б ] - яңгырау, шаулы,[ ф ] - саңгырау, шаулы, [ д ] - яңгырау, шаулы булгач, Х - саңгырау, шаулы булырга тиеш;
3) [ б ] , [ ф ] - ирен тартыклары, [ д ] - тел алды тартыгы, Х - тел алды тартыгы дигән сүз;
4) [ б ] - йомык, [ ф ] -өрелмәле, [ д ] - йомык, Х - өрелмәле булырга тиеш
Димәк, Х - шаулы, саңгырау, өрелмәле, тел алды тартыгы, ягъни [ш] була.

Мәгълүмат
Сәлимов Х.Х. Хәзерге татар әдәби теле. Фонетика һәм лексикология. - Алабуга, 2003. китабыннан алынды.

 Җибәрелде: 05.07.10 10:12. Баш исем: [а]: [ә]=[о] : Х пропорциясе

[а]: [ә]=[о] : Х пропорциясе бирелгән. Аны чишү өчен, авазларга хас
Үзенчәлекләрне билгеләргә һәм, тигезләмәнең ике ягы да тигез булу тиешлегеннән чыгып, Х ны табарга кирәк. Моның өчен авазларга характеристика бирәбез:
[а] – арткы рәт, түбән күтәрелешле иренләшмәгән сузык;
[ә] – алгы рәт, тхбән күтәрелешле иренләшмәгән сузык;
[о] – арткы рәт, урта күтәрелешле иренләшкән сузык;
Х = ?
Х ны табу өчен, ике бертөрле үзлекләрне төшереп калдырабыз һәм парсыз үзлекләрне җыябыз.
Х = алгы рәт, урта күтәрелешле иренләшкән сузык аваз. Бу нинди аваз?
Х = [ө]

 Җибәрелде: 05.07.10 10:15. Баш исем: Сузыклар пропорциясе

Сузыклар пропорциясен чишегез

[а] : [у] = [ә] : Х
[и] : [а] = Х : [ә]

[о] : [э] = [ө] : Х
[ү] : [ө] = [ы] : Х

 Җибәрелде: 05.07.10 10:18. Баш исем: Тартыклар пропорцияс..

Тартыклар пропорциясен чишегез:

[б] : [п] = [з] : Х
[п] : [д] = [б] : Х
[д] : [м] = [н] : Х
[с] : [т] = [ж] : Х
[л] : [н] = [ч] : Х
[г] : [к] = [ж] : Х